Nederland is vier kenners van Russische sprookjes rijker. Afgelopen zaterdag kwam het Exclusieve Genootschap voor Slavische Cultuuroverdracht in Amsterdam bijeen en de bijeenkomst stond geheel in het teken van Russische sprookjes. De delegatie uit Den Bosch – nimmer absent – moest helaas door ziekte verstek laten gaan. In afgeslankte vorm kwam het genootschap toch veel te weten over een interessant onderwerp.
Drs. van D. bezocht drie jaar geleden de tentoonstelling in het Groninger Museum over Russische sprookjes. Opvallend was het grote aantal gerenommeerde Russische kunstenaars die in hun werk aandacht besteedden aan sprookjesfiguren. Denk aan de schrijver Poesjkin, de schilders Vasnetsov en Kandinsky en de componisten Rimski-Korsakov en Prokofjev. Van D. benadrukte dat de meeste sprookjes ontstaan zijn in een tijdperk van mondelinge overlevering. Daardoor zijn er zoveel verschillende varianten van hetzelfde sprookje in verschillende culturen.
Dat wordt direct duidelijk bij een van de bekendste sprookjesfiguren, de heks Baba Jaga. Deze komt niet alleen in Rusland voor, maar in alle Slavische culturen, meestal onder dezelfde naam, maar in Slovenië heet zij bijvoorbeeld Jaga Baba en op de Balkan Baba Roga. Het oude vrouwtje Baba Jaga woont in een huisje op kippepoten. Zij fungeert in veel sprookjes als het tussenstation tussen de held en de verpersoonlijking van de onderwereld, Kasjej de Onsterfelijke. Wanneer je haar niet op de juiste minachtende toon aanpakt loopt het slecht met je af. Niet alle Russische sprookjes zijn daarom geschikt voor tere kinderzieltjes.
De held in veel sprookjes is Ivan. Vaak is Ivan de jongste zoon, een sukkel of een pechvogel die door het lot uitgroeit tot held. De vrouwelijke tegenpartij wordt vaak vertegenwoordigd door Vasilisa de Schone, die of lijdt bij haar schoonfamilie ofwel ontvoerd is door een vertegenwoordiger van het kwaad, zoals Baba Jaga of Kasjej de Onsterfelijke.
Drs. S. en drs. O. brachten de theorie van Propp ter sprake, volgens welke alle sprookjes altijd een stramien volgen van 31 vaste onderdelen, “morfemen”. De meeste sprookjes bevatten niet alle 31 morfemen, maar een selectie hiervan. Opmerkelijk genoeg staan deze morfemen wel altijd in dezelfde volgorde. Zo begint een sprookje altijd met “Er was eens …” (in het Russisch Жил-был … / Zjil Byl …).
Drs. B. verraste het genootschap met een audio-visuele quiz. Prachtige fragmenten uit Sovjetverfilmingen losten muziekfragmenten van Rimski-Korsakov en Prokofjev af. Dankzij Prokofjev is Peter en de Wolf het bekendste Russische sprookje in Nederland, juist een sprookje dat niet op een lange historie boogt. De enige Russische telg aan tafel ging er glansrijk met de overwinning vandoor en nam trots de trofee, een zakje Russische bonbons, in ontvangst.
Over eten gesproken, de Russisch/Georgische dis was weer wonderbaarlijk gevuld. Tussen alle heerlijke salades en gerechten vielen met name de overheerlijke творожники (dikke kwarkpannekoekjes) in de smaak. Het dessert werd gevormd door een prachtige Azerbeidzjaanse walnotentaart “Annoesjka“.
Tot slot: de afbeelding is van de aquarellist Ivan Bilibin die vele sprookjes verluchtigde. Het stelt de knokige Kasjej de Onsterfelijke voor die op zijn pijlsnelle paard Ivan de Tsarenzoon achtervolgt. De video is het begin van de bekende tekenfilm Снегурочка, het Sneeuwmeisje.