Misdaad zonder straf

Persoonlijke ervaringen met criminaliteit in Rusland

Mijn eerste reis naar de voormalige Sovjet-Unie had plaats in 1991 en ging naar Odessa. De communistische heilstaat was nog net niet uiteen gevallen, dus van criminaliteit was officieel geen sprake. Dat ik op straat bij een illegale geldwisseltransactie de helft van mijn roebels kwijtraakte, telt dus niet mee.

Mijn tweede reis vond een jaar later plaats. Menigeen zal zich die kunnen herinneren, want niet alleen de gastvrouw van vanavond was bijvoorbeeld mee, ook Marielle, Archie en Peter en nog zo’n 50 andere onschuldige slavistjes bevonden zich onder mijn reisgenoten. Dat was overigens een schitterende reis! We vertrokken voor maar liefst drie maanden naar Sint-Petersburg om daar aan de universiteit te gaan studeren. We arriveerden op 1 april met het vliegtuig uit Amsterdam. In de donkere stad lag sneeuw en de temperatuur lag maar net boven het vriespunt.

Een aftandse bus zette ons af bij onze studentenflat op het Vasili-eiland. Wj dromden naar binnen en in de grote, sombere hal klonterden we samen in afwachting van de kamerindeling. Al onze tientallen koffers en tassen werden in een hoek gesmeten. Het duurde enkele uren voordat we allemaal een kamer toebedeeld hadden gekregen, een sleutel ontvangen hadden, de kamer gevonden, en ingericht hadden.

Weldra was de eerste ervaring met criminaliteit in Rusland een feit: van een onze groepsleden was een rugzak gestolen. In het rumoer en het gedrang in de benedenhal moest een onverlaat hebben toegeslagen. Het slachtoffer was in rep en roer: in de ontvreemde rugzak zaten zijn contactlenzen!

Archie – want dat was de naam van het slachtoffer – heeft vervolgens in de hal een briefje opgehangen en kon de volgende dag voor enkele tientallen dollars zijn rugzak ‘via een tussenpersoon’ terugkopen.

Enige dagen later liepen we met enkele studenten over de Nevski Prospekt, de slagader van Sint-Petersburg. Zeker in die tijd viel je als westerling behoorlijk op in die grauwe, eenvormige Russische stad. Een onnozele westerling is een makkelijke prooi, en dat bleek, want Floortje had nog niet ‘oh!’ geroepen, of de onverlaat die er met haar portemonnee vandoor ging had al een niet meer te overbruggen voorsprong van 50 meter en verdween sprintend in de mensenmassa nabij het winkelcentrum Gostini Dvor.

Nevski Prospekt - Sint-Petersburg

Nog een komisch voorval had diezelfde maand plaats in restaurant Balkan, ook op de Nevski Prospekt gevestigd, en inmiddels godzijdank over de kop. Met een grote groep ganzen hadden we hier zitten eten, maar omdat we Nederlandse ganzen waren en student bovendien, wist iedereen van zichzelf op de kopeke af hoeveel roebels hij verstouwd had. Toen er aan het einde van de braspartij een rekening op tafel viel die het dubbele bedroeg van wat wij met onze hoofdrekensom in gedachten hadden, gingen er meerdere alarmbellen rinkelen. Het begrip ‘verplichte fooi’ werd hier in een nieuw en wel heel erg ruim jasje gehezen.

Is dat criminaliteit? Tja, ik ervoer het op zijn minst als een vorm van oplichting. Gelukkig hadden we de heer Fortuin in onze groep zitten, die een ongekend misbaar wist te maken, waarop de rekening met tientallen procenten werd aangepast en wij tenslotte met een licht verlies de voordeur van restaurant Balkan voorgoed achter ons dichtsloegen.

Niet iedereen zal op dit moment diep onder de indruk zijn van de voorbeelden die ik van Russische criminaliteit genoemd heb. “Dit heb je in Amsterdam ook!” zou een reactie kunnen zijn. Het volgende voorbeeld heb je in Amsterdam zeker niet.

Met onze lerares Taalvaardigheid Irina en haar man Sergej, liep mijn klasje, waar Larissa trouwens ook in zat, door een flattenwijk in Zuid-Sint-Petersburg. Op een grote asfaltvlakte nabij een treinstationnetje stonden enkele kioskjes. Een daarvan was tot de grond toe afgebrand. Gehard door de Nederlandse praktijk wilde ik van Sergej weten of dit nou een daad van vandalisme w